بازار تاریخی اراک
بازار تاریخی اراک یکی از قدیمی‌ترین آثار تاریخی و جاهای دیدنی اراک است که هنوز فعال و زنده است. این بازار با بیش از دویست سال قدمت همچنان پابرجاست و نقش مهمی در اقتصاد و گردشگری شهر اراک دارد. این بازار در گذشته دارای بخش‌های مختلفی بوده که امروزه برخی از آن‌ها تغییر کاربری داده‌اند یا تخریب شده و به دست فراموشی سپرده شده‌اند. بیش از چهارصد رأس مغازه در این بازار مشغول به فعالیت‌اند و اقلام مختلفی را به فروش می‌رسانند. این بازار سرپوشیده دارای معماری زیبا و متقارنی است که در نوع خود بی‌نظیر است. طول این بازار کمتر از یک کیلومتر بوده و دارای دیوارهای مرتفع و طاق‌های بلند است.
تاریخچه بازار تاریخی اراک
تاریخچه شکل‌گیری و احداث بازار تاریخی اراک به دوران دور و دراز می‌رسد. قدمت شکل‌گیری این بازار به زمان ساختن شهر قدیم سلطان‌آباد یا اراک امروزی برمی‌گردد. در واقع می‌توان گفت این بازار هسته اصلی و اولیه شهر بوده و زمان ساخت شهر و بازار یکی است. زمان دقیق ساخت بازار در منابع تاریخی نیامده اما گفته می‌شود که ساخت این شهر حدود بیست سال طول کشیده و بناهای اصلی و بازار در همین حدود ساخته شده است. بنای اولیه بازار اراک به فرمان حاکم وقت اراک، سپهدار اعظم در اوایل قرن سیزدهم احداث شد. امروزه مسجد و مدرسه‌ای در بازار به نام او دیده می‌شود.
شهر اراک قدیم به دلیل کیفیت و مرغوبیت محصولات کشاورزی و کفش‌های چرمی به نام ساروق شهرت ویژه‌ای داشته است و بازار در ابتدا برای مبادله و تجارت این نوع کالاها شکل گرفته بود.
بازار اراک
اهمیت بازار اراک در قدیم
با شنیدن کلمه بازار احتمالاً شما هم مانند دیگران به یاد مغازه‌ها و حجره‌ها و خرید و فروش کالاهای مختلف می‌افتید. اما در گذشته بازارها با مراکز خرید امروزی تفاوت داشته‌اند و مجموعه‌ای بزرگ به شمار می‌رفته‌اند. بازارهای سنتی ایران دارای مسجد، مدرسه، کاروانسرا، حمام، سقاخانه و اقامتگاه بوده‌اند و نقش مهمی در زندگی مردم و سرگذشت حکومت‌ها ایفا می‌کرده‌اند. در گذشته بازار اراک از این جهات دارای اهمیت و کارکرد بوده است:
ابعاد اقتصادی
مهم‌ترین و اصلی‌ترین کارکرد بازارها فعالیت‌های اقتصادی است. وجود سراها و تیمچه‌های بزرگ، انبار و محل نگهداری کالاها و مرکز خرید و فروش و مبادله محصولات اصلی‌ترین دلایل ایجاد بازار بوده است. این مکان عامل مهمی در زندگی اقتصادی مردم داشته و محلی برای جذب خریدار و فروشندگان در داخل و خارج از شهر و کشور بوده است. پس از گذشت سالیان نیز این بازار هنوز رونق دارد و در حوزه صادرات اجناسی مثل فرش، صنایع دستی و خشکبار حائز اهمیت است.
ابعاد اجتماعی
بازار محلی است که افراد با طبقات اجتماعی مختلف، ملیت‌ها و تفاوت‌های قومی و نژادی در کنار هم قرار می‌گیرند و به فعالیت با یکدیگر می‌پردازند. آنچه فرهنگ را تشکیل می‌دهد همین ارتباط‌ها و کنش‌هایی است که در بازارهای محلی و مراودات میان افراد رخ می‌دهد. بازار تنها محل خرید و فروش و مبادله نیست بلکه مکان گفتگو، تبادل اطلاعات و شکل‌گیری خرده فرهنگ‌هاست.
ابعاد سیاسی
فعالیت بازاریان از گذشته‌های دور تا به امروز در اقتصاد و سیاست شهرها نقش ویژه داشته است. بازاریان به عنوان فعال‌ترین گروه مؤثر در رویدادهای سیاسی بوده‌اند. بازار محلی برای اعتصاب‌های دسته‌جمعی و شورش‌ها بوده است. برای مثال در زمان مشروطه، رقابت تاجران اراکی با انحصارطلبی شرکت‌های خارجی که در حوزه بافت و تجارت فرش فعال بودند سبب شد تا این شهر به کانون عمده مبارزه با سرمایه‌داری خارجی بدل شود. بازاریان و افراد فعال در حیطه اقتصاد تحت تأثیر نهضت مشروطه‌خواهان قرار گرفتند و این موضوع نشر افکار ضد استعماری و ترقی‌خواهانه در شهر اراک را به دنبال داشت.
معماری بازار تاریخی اراک
پیش از ورود به بازار، معماری بیرونی آن را می‌بینید. ساختمانی آجری که با ملات گچ، آهک و خاک رس ساخته شده و برای استحکام بیشتر از تیرچه‌های چوبی در آن استفاده شده است. سقف بازار اراک گنبدی شکل است و گنبدهای اطراف آن نیز به شکل ممتد دیده می‌شوند. در مرکز گنبدها نورگیرهای چندضلعی قرار داده شده تا نورگیری و تهویه هوا به خوبی انجام شود.
بازار اراک دارای دو محور عمود بر هم و متقارن است. دو محور اصلی که در مکانی به نام چهارسوق همدیگر را قطع می‌کنند؛ به آنجا که برسید حوض سنگی را می‌بینید که در وسط قرار گرفته است. راسته بازار و گذرهای فرعی آن، پایه و اساس بافت شطرنجی شهر سلطان‌آباد را تشکیل می‌داده است. مسیرهای اصلی بازار از چهار طرف به دروازه‌های اصلی شهر متصل بوده است.
نکته جالب این است که معماری این بنا بسیار هوشمندانه طراحی شده است. در فصل زمستان هوای داخل بازار گرم و معتدل و در فصل بهار و تابستان هوای بازار خنک است. نکته جالب دیگر، راه‌های داخل بازار طوری طرح‌ریزی شده‌اند که اگر حادثه‌ای مثل آتش‌سوزی رخ داد، جمعیت حاضر در بازار بتوانند به سرعت آن را ترک کنند. به همین دلیل برای سراها و تیمچه‌ها یک در خروجی به خارج از بازار تعبیه شده و با همدیگر نیز در ارتباط هستند.
معماری بازار اراک
بازار تاریخی اراک به عنوان یکی از نمونه‌های بارز معماری اسلامی و سنتی ایران، نمایانگر تاریخ غنی، فرهنگ و تجارت در این منطقه است. این بازار نه تنها مکانی برای تبادل اقتصادی بوده است، بلکه فضایی اجتماعی و فرهنگی نیز به شمار می‌رود که بسیاری از رویدادهای اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در آن شکل گرفته است.