اصفهان: دیپلماسی مبتنی بر میراث فرهنگی و نوآوری
اصفهان، با پیشینه غنی تاریخی و فرهنگی خود، یکی از فعال‌ترین شهرهای ایران در عرصه دیپلماسی شهری است. این شهر با تکیه بر میراث جهانی خود و همچنین ظرفیت‌های نوآورانه، به ویژه در حوزه دانشگاهی، به دنبال گسترش تعاملات بین‌المللی است.
توافقنامه‌های خواهرخواندگی (نظیر کازان و حیدرآباد) و پروژه‌های مشترک
اصفهان شبکه گسترده‌ای از خواهرخواندگی‌ها را با شهرهای مهم جهان ایجاد کرده است. این شهر با ۱۷ شهر پیمان خواهرخواندگی دارد. از جمله مهم‌ترین این شهرها می‌توان به شیان (چین)، کوالالامپور (مالزی)، فلورانس (ایتالیا)، سن پترزبورگ (روسیه)، بارسلون (اسپانیا)، ایروان (ارمنستان)، فرایبورگ (آلمان)، لاهور (پاکستان) و اخیراً کازان (روسیه) اشاره کرد. پیمان خواهرخواندگی با کازان، که در فروردین ۱۴۰۴ (آوریل ۲۰۲۵) به امضا رسید، شانزدهمین خواهرخوانده رسمی اصفهان محسوب می‌شود و حوزه‌های همکاری متنوعی از جمله توسعه پایدار، بهبود کیفیت زندگی شهروندان، تبادلات فرهنگی، گردشگری، همکاری‌های اقتصادی، تجاری، صنعتی، مدیریت شهری، بهداشت و تحقیقات علمی را در بر می‌گیرد. همچنین، درخواست برای تسریع روند خواهرخواندگی با حیدرآباد هند نیز از سوی شهرداری اصفهان مطرح شده است.
یکی از ویژگی‌های برجسته دیپلماسی شهری اصفهان، تأکید بر عملیاتی‌سازی توافقات خواهرخواندگی از طریق تعریف پروژه‌های مشترک و ملموس است. به عنوان مثال، همکاری‌های مشخصی با شهر فرایبورگ آلمان در جریان بوده است که شامل ارسال محموله‌های بشردوستانه در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، ارسال پنل‌های خورشیدی به اصفهان، برگزاری برنامه‌های تئاتر و کنسرت‌های موسیقی متقابل، آموزش آتش‌نشانان اصفهانی توسط متخصصان آلمانی و تبادل دانشجو می‌شود. این رویکرد پروژه‌محور نشان‌دهنده تلاش برای فراتر رفتن از توافقات نمادین و دستیابی به نتایج عملی است.
دیپلماسی علمی نیز یکی از بازوهای قدرتمند دیپلماسی شهری اصفهان به شمار می‌رود. برگزاری جشنواره علمی و فرهنگی “اصفهان – سن پترزبورگ” با هدف تقویت پیوندهای خواهرخواندگی و توسعه روابط دانشگاهی، نمونه‌ای از این دست فعالیت‌هاست. علاوه بر این، پروژه “شهروند دیپلمات” که با همکاری مشترک شهرداری اصفهان و شبکه دانشگاه‌های اصفهان (IUN) اجرا می‌شود، با هدف تقویت ارتباط با شهرهای همکار و مشارکت فعال شهروندان، به ویژه نخبگان، تجار و دانشگاهیان، در فعالیت‌های دیپلماسی شهری طراحی شده است. این ابتکارات نشان‌دهنده آگاهی مدیریت شهری اصفهان از چالش‌هایی مانند “نبود سازوکارهای نظارتی برای پیگیری تعهدات” و تلاش برای غلبه بر آنها از طریق ایجاد مشارکت گسترده و تعریف پروژه‌های مشخص است.
| شهر خواهرخوانده/همکار | کشور | تاریخ تقریبی توافق | حوزه‌های اصلی همکاری | پروژه‌های مشترک شاخص (مثال) |
| شیان | چین | ۱۳۶۸ (۱۹۸۹) | فرهنگی، گردشگری، اقتصادی | تبادل هیئت‌های فرهنگی و تجاری |
| فلورانس | ایتالیا | ۱۳۷۷ (۱۹۹۸) | فرهنگی، هنری، مرمت آثار تاریخی | همکاری در زمینه مرمت و حفاظت از میراث فرهنگی |
| سن پترزبورگ | روسیه | ۱۳۷۸ (۱۹۹۹) | فرهنگی، علمی، اقتصادی، گردشگری | جشنواره علمی-فرهنگی اصفهان-سن پترزبورگ، همکاری‌های دانشگاهی |
| فرایبورگ | آلمان | ۱۳۷۹ (۲۰۰۰) | محیط زیست، انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت شهری، فرهنگی | تبادل تجربیات در زمینه شهر سبز، پنل‌های خورشیدی، آموزش آتش‌نشانان، تبادل فرهنگی |
| کوالالامپور | مالزی | ۱۳۷۶ (۱۹۹۷) | گردشگری، فرهنگی، اقتصادی | معرفی جاذبه‌های گردشگری، همکاری‌های تجاری |
| کازان | روسیه | ۱۴۰۴ (۲۰۲۵) | توسعه پایدار، کیفیت زندگی، فرهنگی، گردشگری، اقتصادی، مدیریت شهری، بهداشت، علمی | برنامه‌ریزی برای همکاری‌های آتی در حوزه‌های ذکر شده |
| لاهور | پاکستان | ۱۳۸۳ (۲۰۰۴) | فرهنگی، تاریخی، گردشگری | تبادل هیئت‌های فرهنگی |
نمونه‌هایی از توافقنامه‌های خواهرخواندگی و همکاری شهرداری اصفهان
عضویت در شبکه‌های جهانی (مانند شبکه شهرهای یادگیرنده یونسکو) و ابتکار “شهروند دیپلمات”
اصفهان به طور فعال در شبکه‌های جهانی شهری حضور دارد و از این طریق به دنبال تقویت برند بین‌المللی خود و دستیابی به اهداف توسعه پایدار است. این شهر عضویت‌های مهمی در کارنامه خود دارد:
- شبکه شهرهای یادگیرنده یونسکو (GNLC): اصفهان یکی از اعضای فعال این شبکه است. هدف از این عضویت، ارتقای فرهنگ یادگیری مادام‌العمر در بین شهروندان و ایجاد یک شهر یادگیرنده پایدار از طریق توانمندسازی فردی و اجتماعی، توسعه اقتصادی و پیشرفت فرهنگی است. اصفهان در این چارچوب، پیشنهاد نوآورانه “وقف سواد” را نیز به سازمان یونسکو ارائه داده است.
- شبکه شهرهای خلاق یونسکو: اصفهان در حوزه صنایع دستی و هنرهای مردمی به عضویت این شبکه درآمده است. این عضویت به حفظ و ترویج صنایع دستی بی‌نظیر اصفهان و ایجاد فرصت‌های بین‌المللی برای هنرمندان این شهر کمک می‌کند.
- سایر سازمان‌های بین‌المللی: گزارش‌ها حاکی از آن است که اصفهان در حدود ۹ یا ۱۰ سازمان جهانی و شبکه بین‌المللی شهری عضویت دارد. پورتال بین‌المللی اصفهان نیز به این عضویت‌ها و فعالیت‌های مرتبط با آنها اشاره دارد. شهردار اصفهان نیز با حضور در رویدادهای بین‌المللی مانند اجلاس شهرهای عضو بریکس پلاس در برزیل، به دنبال تبادل تجربیات در حوزه مدیریت شهری و توسعه دیپلماسی شهری است.
ابتکار “شهروند دیپلمات” یکی از برنامه‌های شاخص و نوآورانه شهرداری اصفهان در همکاری با شبکه دانشگاه‌های اصفهان (IUN) است. این پروژه با پنج هدف اصلی دنبال می‌شود: ارتقای ارتباط با شهرهای همکار خارجی، شناسایی و فعال‌سازی تسهیلگران مشارکت شهروندی، توسعه مشارکت‌های اقتصادی و علمی با تمرکز بر بخش خصوصی و دانشگاه‌ها، تقویت تعاملات با چارچوب دیپلماسی ملی، و نهادینه‌سازی دانش، مهارت‌ها و نگرش‌های بین‌المللی در تمام بخش‌های استان. این ابتکار با درگیر کردن فعالان مدنی مانند رهبران تجاری، دانشگاهیان، دانشجویان، چهره‌های فرهنگی و متخصصان رسانه، به دنبال ترویج و تقویت شهرت، برند و توانمندی‌های اصفهان در شهرهای همکار و کشورهای متبوع آنها است.
استفاده استراتژیک از عضویت در شبکه‌های یونسکو نه تنها به اعتبار بین‌المللی اصفهان می‌افزاید، بلکه با اهداف کلان توسعه پایدار، از جمله یادگیری مادام‌العمر و حفظ هویت فرهنگی، همسو است. این عضویت‌ها می‌توانند به جذب منابع، دانش فنی و گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و یادگیری کمک کرده و اصفهان را به عنوان یک مرکز فرهنگی و آموزشی برجسته در سطح جهانی مطرح کنند. در همین راستا، پروژه “شهروند دیپلمات” به عنوان الگویی برای مردمی کردن دیپلماسی شهری قابل توجه است. این پروژه با خارج کردن دیپلماسی شهری از انحصار نهادهای رسمی و فعال کردن ظرفیت‌های شهروندان، دانشگاهیان و بخش خصوصی، به پایداری و اثربخشی بیشتر روابط بین‌المللی شهر کمک شایانی می‌کند و می‌تواند توسط سایر شهرهای ایران نیز مورد توجه قرار گیرد.