تبریز: بهره‌گیری از موقعیت استراتژیک و تاریخی در دیپلماسی شهری
تبریز، با تاریخ کهن و موقعیت جغرافیایی ممتاز خود در شمال غرب ایران، پتانسیل قابل توجهی برای ایفای نقش در دیپلماسی شهری، به ویژه در تعامل با کشورهای همسایه و مناطق هم‌جوار فرهنگی دارد.
روابط خواهرخواندگی و همکاری‌های فرامرزی
تبریز دارای شبکه گسترده‌ای از خواهرخواندگی‌ها است و بر اساس گزارش‌ها با ۱۶ شهر جهان پیمان خواهرخواندگی دارد. این فهرست شامل شهرهای مهمی از کشورهای همسایه و منطقه می‌شود، از جمله استانبول و ارزروم (ترکیه)، باکو و گنجه (جمهوری آذربایجان)، غزه (فلسطین)، کربلای معلی (عراق)، موگیلف (بلاروس)، کازان (تاتارستان روسیه)، خجند (تاجیکستان) و شانگهای (چین). علاوه بر این، تبریز با شهرهایی مانند ترابوزان (ترکیه) و ووهان (چین) پیمان همیاری و همکاری دارد.
موقعیت استراتژیک تبریز، به ویژه قرار گرفتن آن در مسیر تاریخی جاده ابریشم و نزدیکی به مرزهای کشورهای قفقاز و ترکیه، مزیت و ظرفیت اقتصادی و فرهنگی ویژه‌ای برای این شهر ایجاد کرده است. این امر در انتخاب شهرهای خواهرخوانده نیز مشهود است، به طوری که تمرکز قابل توجهی بر شهرهای ترکیه، جمهوری آذربایجان و منطقه قفقاز و آسیای میانه دیده می‌شود. این رویکرد منطقه‌ای می‌تواند به تقویت همکاری‌های اقتصادی، تجاری و فرهنگی فرامرزی کمک کرده و تبریز را به عنوان یک مرکز مهم ارتباطی و تجاری در منطقه مطرح سازد.
شهرداری تبریز از برگزاری رویدادهای بین‌المللی، به ویژه در حوزه ورزش، در این شهر استقبال کرده است. همچنین، پیشنهاد ایجاد جایگاه “رایزن شهرداری” در سفارتخانه‌های ایران، به خصوص در سفارت ایران در ترکیه، به منظور توسعه و تسهیل دیپلماسی شهری تبریز مطرح شده است. این پیشنهاد نشان‌دهنده تلاش برای نهادینه‌سازی و حرفه‌ای‌تر کردن فعالیت‌های بین‌المللی شهرداری است. همکاری‌های علمی و زیست‌محیطی با شهرداری آنتالیا ترکیه نیز از دیگر برنامه‌های در دست پیگیری است که نشان‌دهنده تمایل به گسترش حوزه‌های همکاری فراتر از مسائل صرفاً فرهنگی است.
با توجه به پتانسیل بالای تبریز برای دیپلماسی اقتصادی، ناشی از موقعیت استراتژیک و سابقه تجاری آن، برگزاری همایش بین‌المللی فرصت‌های سرمایه‌گذاری در این شهر و تمرکز بر جذب سرمایه‌گذاری خارجی می‌تواند به رونق اقتصادی تبریز و منطقه شمال غرب ایران کمک شایانی کند.
تجربه “تبریز ۲۰۱۸ پایتخت گردشگری اسلامی” و عضویت در شبکه‌های خلاق
تبریز در سال ۲۰۱۸ میلادی از سوی سازمان همکاری اسلامی (OIC) به عنوان “پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی” انتخاب شد. هدف از این انتخاب، برجسته‌سازی جاذبه‌های گردشگری تبریز، توسعه اقتصادی مبتنی بر گردشگری در شهرهای اسلامی، ترویج دانش و زیرساخت‌های گردشگری، و تقویت همبستگی اسلامی از طریق توسعه این صنعت بود.
با این حال، ارزیابی‌ها از دستاوردهای رویداد “تبریز ۲۰۱۸” یکسان نیست. در حالی که مقامات رسمی بر اهمیت و تأثیرات مثبت این رویداد تأکید کرده‌اند، برخی کارشناسان و رسانه‌ها به دلایلی چون عدم برنامه‌ریزی دقیق و جامع، عدم تخصیص بودجه کافی و به موقع، ضعف در مدیریت یکپارچه و کارشناسی‌شده، و همچنین ضعف در اطلاع‌رسانی و تبلیغات داخلی و بین‌المللی، این رویداد را یک فرصت از دست رفته یا حتی “شکست خورده” ارزیابی کرده‌اند. این تجربه نشان می‌دهد که صرف انتخاب شدن برای یک عنوان بین‌المللی کافی نیست و تبدیل آن به دستاوردهای ملموس و پایدار در زمینه گردشگری و توسعه شهری، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، سرمایه‌گذاری هوشمندانه، مدیریت کارآمد و مشارکت تمامی ذینفعان است. انتقادات مطرح شده می‌تواند درس‌های مهمی برای سایر شهرهای ایران در پیگیری چنین عناوینی ارائه دهد، به ویژه لزوم ارزیابی دقیق هزینه-فایده و تمرکز بر ایجاد زیرساخت‌ها و ظرفیت‌های پایدار به جای برنامه‌های کوتاه‌مدت و نمادین.
در راستای تقویت برند فرهنگی و ادبی شهر، تبریز نامزد پیوستن به شبکه شهرهای خلاق یونسکو در حوزه ادبیات است. کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر تبریز نیز طرحی را برای عضویت در این شبکه تصویب کرده است. این اقدام، با توجه به پیشینه غنی ادبی و فرهنگی تبریز و پرورش شخصیت‌های برجسته ادبی در طول تاریخ، یک حرکت استراتژیک برای تقویت هویت فرهنگی شهر، جذب گردشگران و محققان علاقه‌مند به این حوزه، و ایجاد فرصت‌های جدید برای همکاری‌های فرهنگی بین‌المللی محسوب می‌شود. موفقیت در این امر می‌تواند به احیای میراث ادبی تبریز و ترویج آن در سطح جهانی کمک شایانی نماید.
| شهر خواهرخوانده/همکار | کشور | تاریخ تقریبی توافق | حوزه‌های اصلی همکاری (بر اساس اهمیت عمومی خواهرخواندگی‌ها) |
| استانبول | ترکیه | ۱۳۸۹ (۲۰۱۰) | فرهنگی، گردشگری، اقتصادی، تبادل تجربیات شهری |
| باکو | جمهوری آذربایجان | ۱۳۸۴ (۲۰۰۵) | فرهنگی، اقتصادی، علمی |
| ارزروم | ترکیه | ۱۳۹۲ (۲۰۱۳) | فرهنگی، گردشگری، همکاری‌های مرزی |
| کازان | روسیه | ۱۳۸۸ (۲۰۰۹) | فرهنگی، اقتصادی، آموزشی |
| گنجه | جمهوری آذربایجان | ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) | فرهنگی، تاریخی |
| خجند | تاجیکستان | ۱۳۹۰ (۲۰۱۱) | فرهنگی، ادبی، علمی |
| کربلا | عراق | ۱۳۹۴ (۲۰۱۵) | مذهبی، فرهنگی، گردشگری زیارتی |
| موگیلف | بلاروس | ۱۳۹۱ (۲۰۱۲) | اقتصادی، صنعتی |