تهران: دیپلماسی پایتخت در عرصه‌های چندگانه
شهرداری تهران، به عنوان پایتخت جمهوری اسلامی ایران، فعالیت‌های گسترده‌ای را در حوزه دیپلماسی شهری دنبال می‌کند. این فعالیت‌ها شامل شبکه وسیعی از خواهرخواندگی‌ها، عضویت در سازمان‌های بین‌المللی و ابتکارات متنوع در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی و شهروندی است.
شبکه گسترده خواهرخواندگی‌ها و تفاهم‌نامه‌های همکاری بین‌المللی
تهران دارای شبکه گسترده‌ای از روابط خواهرخواندگی و تفاهم‌نامه‌های همکاری با شهرهای مختلف جهان است. بر اساس گزارش‌ها، تهران با ۲۴ شهر پیمان خواهرخواندگی رسمی دارد. این فهرست شامل شهرهایی چون سئول (کره جنوبی)، مسکو (روسیه)، پکن (چین)، هاوانا (کوبا)، برازیلیا (برزیل)، پاریس (فرانسه)، مینسک (بلاروس)، دوشنبه (تاجیکستان)، بیشکک (قرقیزستان) و خارطوم (سودان) می‌شود. علاوه بر این، تهران با شهرهایی نظیر نیو ساوت ولز (استرالیا)، کابل (افغانستان) و سن پترزبورگ (روسیه) پیمان‌نامه همیاری و تفاهم‌نامه همکاری منعقد کرده است. این توافقات با اهداف متنوعی از جمله گسترش روابط دوجانبه، تبادلات فرهنگی (مانند نامگذاری متقابل خیابان‌ها در تهران و سئول)، و زمینه‌سازی برای همکاری‌های اقتصادی صورت گرفته‌اند.
با وجود این شبکه گسترده، یکی از چالش‌های اصلی پیش روی دیپلماسی شهری تهران، عملیاتی کردن این تعداد زیاد توافقنامه است. اشاره شده است که تهران بیش از ۴۰ سند خواهرخواندگی یا تفاهم همکاری دارد، اما بخش قابل توجهی از آنها به مرحله اجرایی و نتایج ملموس نرسیده‌اند. مدیریت شهری جدید تهران بر لزوم بازنگری و عملیاتی کردن این اسناد با تمرکز بر منافع متقابل و ظرفیت‌های اجرایی تأکید دارد. این گستردگی نمادین در برابر عمق عملیاتی، نشان‌دهنده نیاز به یک رویکرد استراتژیک‌تر در انتخاب شهرهای همکار و تعریف برنامه‌های اجرایی مشخص برای هر توافق است.
نمونه‌هایی از توافقنامه‌های خواهرخواندگی و همکاری شهرداری تهران
شهر خواهرخوانده/همکار کشور تاریخ تقریبی توافق حوزه‌های اصلی همکاری (بر اساس اهمیت عمومی خواهرخواندگی‌ها) سئول کره جنوبی ۱۳۴۲ (۱۹۶۳) فرهنگی، اقتصادی، تبادل تجربیات شهری مسکو روسیه ۱۳۷۵ (۱۹۹۶) فرهنگی، اقتصادی، علمی پکن چین ۱۳۹۳ (۲۰۱۴) اقتصادی، فرهنگی، گردشگری بیشکک قرقزیزستان ۱۳۷۳ (۱۹۹۴) فرهنگی، اقتصادی هاوانا کوبا ۱۳۷۹ (۲۰۰۰) فرهنگی، بهداشتی برازیلیا برزیل ۱۳۸۵ (۲۰۰۶) فرهنگی، تبادل تجربیات شهری پاریس فرانسه ۱۳۸۰ (۲۰۰۱) (تفاهم‌نامه همکاری) فرهنگی، هنری، محیط زیست، حمل و نقل شهری کابل افغانستان ۱۳۸۳ (۲۰۰۴) (پیمان‌نامه همیاری) بازسازی، فرهنگی، آموزش سن پترزبورگ روسیه ۱۳۸۳ (۲۰۰۴) (پیمان‌نامه همیاری) فرهنگی، علمی، اقتصادی
عضویت و نقش‌آفرینی فعال در سازمان‌ها و شبکه‌های بین‌المللی شهری
شهرداری تهران در راستای تقویت حضور بین‌المللی خود و بهره‌گیری از تجارب جهانی، در سازمان‌ها و شبکه‌های متعددی عضویت دارد. بر اساس قوانین مصوب، دولت ایران عضویت شهرداری تهران در نهادهایی چون سازمان پایتخت‌های اسلامی، انجمن بین‌المللی آتش‌نشانی (CTIF)، کمیته فنی بین‌المللی پیشگیری و اطفاء حریق، سازمان امور اداری منطقه آسیای جنوب شرقی (EROPA)، اتحادیه بین‌المللی سازمان‌های محلی و شهرداری‌ها (UCLG)، فدراسیون بین‌المللی خانه‌سازی و برنامه‌ریزی شهری (IFHP)، و کمیته بین‌المللی بازیابی و بازسازی زباله (ISWA) را تأیید کرده است.
تهران از سال ۱۹۹۲ عضویت فعالی در متروپلیس (انجمن جهانی کلان‌شهرها) داشته و در کمیسیون‌ها و رویدادهای آن مشارکت نموده است. به عنوان نمونه، شهرداری تهران میزبان کنفرانس ملی “شهر جهانی: نقش ارتباطات راهبردی و دیپلماسی شهری در توسعه اجتماعی” با همکاری متروپلیس در سال ۲۰۱۴ بوده و برای جوایز این سازمان نیز اقدام کرده است. همکاری با نهادهایی چون متروپلیس همچنان در دستور کار شهرداری تهران قرار دارد.
در سال‌های اخیر، تهران نقش محوری و پیش‌دستانه‌ای در شکل‌گیری و فعالیت‌های اولیه اتحادیه شهرهای عضو گروه بریکس (بریکس پلاس) ایفا کرده است. این حضور فعال، که با حمایت وزارت امور خارجه همراه بوده، نشان‌دهنده تلاش تهران برای ایفای نقش فراتر از عضویت صرف و تأثیرگذاری در روندهای جدید شهری در سطح جهانی است. این نقش‌آفرینی می‌تواند به انتقال تجربیات موفق تهران به سایر شهرها، یادگیری از تجارب جهانی، و همچنین پیشبرد منافع ملی در عرصه‌های بین‌المللی شهری کمک کند. عضویت و فعالیت در این شبکه‌ها، به ویژه در شرایطی که دیپلماسی رسمی کشور ممکن است با محدودیت‌هایی مواجه باشد، فضاهای جایگزینی برای گفتگو، همکاری و نمایش توانمندی‌ها فراهم می‌آورد و به حفظ ارتباط ایران با جامعه جهانی در سطح شهری کمک می‌کند.
نمونه‌هایی از عضویت شهرداری تهران در سازمان‌ها و شبکه‌های بین‌المللی شهری کلیدی
دسترسی به تجارب جهانی در حوزه مسکن و برنامه‌ریزی شهرینام سازمان/شبکه نام سازمان/شبکه نقش/سطح مشارکت تهران دستاوردهای کلیدی/پروژه‌های مشترک (مثال) متروپلیس (انجمن جهانی کلان‌شهرها) 1992 عضو فعال، مشارکت در کمیسیون‌ها و رویدادها، کاندیدای جوایز میزبانی کنفرانس مشترک (۲۰۱۴)، تبادل تجربیات در مدیریت شهری سازمان پایتخت‌های اسلامی (OICC) قبل از ۱۳۶۹ (۱۹۹۰) عضو همکاری با سایر پایتخت‌های اسلامی در زمینه‌های فرهنگی و شهری اتحادیه شهرهای بریکس پلاس در حال شکل‌گیری عضو مؤسس و محوری مشارکت در تدوین سازوکارها، تبادل تجربیات با شهرهای عضو بریکس، پیگیری پروژه‌های مشترک با استفاده از صندوق توسعه بریکس انجمن بین‌المللی آتش‌نشانی (CTIF) قبل از ۱۳۶۹ (۱۹۹۰) عضو تبادل دانش و استانداردها در زمینه ایمنی و آتش‌نشانی فدراسیون بین‌المللی خانه‌سازی و برنامه‌ریزی شهری (IFHP) قبل از ۱۳۶۹ (۱۹۹۰) عضو